ذكر و یاد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد كه یاد متقابل خدا از بنده، روشنى دل، آرامش قلب، ترس از(نافرمانى) خدا، بصیرت و شناخت شیطان، بخشش گناهان، و علم و حكمت از جمله آنهاست.
یكى از زیباترین جلوه هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسىترین راههاى سیر و سلوك، ذكر است؛ یعنى مترنم بودن زبان و قلب انسان به اسمإ حسناى الهى و شاداب نگه داشتن گل روح در زیر باران یاد حق.
ذكر خدا ارتباط معنوى عبد سالك با رب مالك است و این انسان است كه نباید خود را وقف زندگى مادى كند و مقصد را در خود و دنیاى خود محدود سازد، بلكه باید خود را براى سفر پر فراز و نشیب ابدیت آماده و مهیا كند.
ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجابآور و با شكوهى دارد كه هریك از آنها در سازندگى روحى و اخلاقى انسان تإثیر به سزایى دارد. عمدهترین این آثار و ثمرات به شرح زیر است:
آنچه گذشت:
قسمت اول- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 1. یاد خدا نسبت به بنده - 2. روشنى دل - 3. آرامش قلب
قسمت دوم- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 4. خشیت و ترس از خدا - 5. بصیرت یافتن و شناخت شیطان - 6. بخشش گناهان - 7. حكمت و علم
8. باطن بینى
در پرتو تداوم در ذكر خدا مى توان دیده ملكوت بین پیدا كرد و درهاى آسمان معنى را به روى خود گشود: «و فتحت لهم ابواب السمإ...» [1] نور ذكر، باطن امور را بر ما مى گشاید حتى به حقایق آخرت و جهان دیگر مىتوان آگاهى یافت. حضرت على(علیه السلام) در خطبه اى كه صفات اهل ذكر است صریحا این حقیقت را بیان فرموده است: «گویا دنیا را به پایان رسانده و به آخرت درآمده و مشاهده كننده صحنه آخرت هستند و گویا بر احوال پنهان اهل برزخ در مدت اقامتشان در آنجا آگاهند و قیامت تاى وعدههاى خویش را جلو چشم ایشان محقق ساخته و در همان حال كه هنوز در دنیا هستند پرده غیب از جلو چشمشان كنار رفته به طورى كه مىبینند آنچه را كه دیگر مردم نمىبینند و مىشنوند آنچه را كه دیگران قادر به شنیدن آن نیستند». [2]
9. افزایش هدایت
ذكر خدا درجات هدایت را افزایش مىدهد. در سوره كهف آمده است: «...و إذكر ربك اذا نسیت و قل عسى ان یهدین ربى لاقرب من هذا رشدا». [3] «پروردگارت را یاد كن و بگو شاید خداهم مرا به چیزى كه به حق و صواب نزدیكتر از این باشد، هدایت كند». در این آیه خداوند به پیامبرش دستورى مىدهد تا امت از آن استفاده كنند، مىفرماید: اگر خدا را فراموش كردى به یاد خدا باش تا بر هدایت تو افزوده گردد. معلوم مىشود هر درجهاى از ذكر كه هم سطح خود ایمان و هدایت را در بر دارد، زمینهاى است براى درجه بعدى و هدایت بالاتر و ایمان افزونتر. (و إذكر ربك اذا نسیت...)، یعنى اگر آن درجه عالیه را از دست دادى، باز هم به یاد خدا باش و متذكر حق باش تا خداوند رشد بیشتر و بهترى به تو مرحمت كند. [4]
10. عدم از خودبیگانگى
یكى از موجبات عمده ركود و بىثمرى انسان، در افتادن به ورطه خود فراموشى و از خودبیگانگى است. قرآن كریم تنها عامل خودفراموشى را خدافراموشى معرفى مىكند كه به وسیله ذكر و یاد خدا مىتوان از این ورطه هولناك نجات یافت: «و لا تكونوا كالذین نسوا الله فانسیهم انفسهم اولئك هم الفاسقون». [5] «مانند آن افرادى مباشید كه خدا را فراموش كردند پس خداوند هم آنان را از یاد خودشان برد و اینان همان فاسقان هستند».
11. مقبولیت و پذیرش
یكى از نشانههاى اینكه فرد بداند مورد رضایت خدا هست یا نه؟ این است كه فرد ببیند اهل ذكر است یا نه. آنان كه مىبینند توفیق ذكر خدا را دارند باید مطمئن باشند كه مقبول خداى تعالى و مورد عنایت او هستند تا وقتى كه خداوند از بندهاى خشنود نباشد، اجازه نمىدهد نام پاكش بر دهان او جارى شود و مداومت در ذكر داشته باشد. كسانى كه مىبینند ذاكر خداى متعال هستند باید اطمینان داشته باشند كه خدا نخست ذاكر آنها بوده است.
از کجا بدانیم خدا از ما راضی‌ست؟